Tín ngưỡng "Trời" trong các nền văn hóa Mongoloid (Đông Á và Đông Nam Á)
Khái niệm "Trời" không chỉ là một hiện tượng tự nhiên mà còn mang ý nghĩa thiêng liêng, là cội nguồn của mọi thứ, người ban phát hoặc trừng phạt.
* Trong văn hóa Trung Hoa (Hán, Mông Cổ, v.v.):
* "Thiên" (天): Đây là khái niệm trung tâm trong tư tưởng triết học và tín ngưỡng Trung Quốc cổ đại, có trước cả Nho giáo, Đạo giáo. "Thiên" được coi là đấng tối cao, là ý chí của tự nhiên, là người ban "Thiên mệnh" cho các vị vua, cai quản vận mệnh con người và thế giới. Các triều đại phong kiến Trung Quốc đều xưng vua là "Thiên tử" (con của Trời).
* Biểu hiện: Các vị vua tế Trời, cầu mưa, cầu thuận lợi. Người dân khi gặp khó khăn, hoạn nạn thường than "Trời ơi!", "Ông Trời", hay "Trời đất ơi!". Nhiều tục ngữ, thành ngữ cũng gắn liền với Trời như "Trời không dung đất không tha", "Thiên thời, địa lợi, nhân hòa".
* Trong văn hóa Việt Nam:
* "Trời": Là một khái niệm rất gần gũi và thiêng liêng. Người Việt có câu "Trời đánh tránh bữa ăn", "Con ơi nhớ lấy lời cha, Đừng ham của lạ, đừng nghe lời người. Thân ta là của mẹ cha, Của Trời là của mình ta đừng sờ!".
* Biểu hiện: Trong cảm thán: "Trời ơi!", "Trời đất ơi!", "Trời phật ơi!". Trong lời cầu nguyện bộc phát khi gặp khó khăn: "Lạy Trời Phật phù hộ!", "Trời cứu con!". Trong các lễ hội nông nghiệp, người dân cầu mưa, cầu mùa màng bội thu từ Trời. "Ông Trời" thường được nhân cách hóa như một vị quan tòa tối cao, công bằng.
* Đạo Mẫu: Mặc dù Đạo Mẫu thờ các vị thần nữ, nhưng bản thân các vị mẫu cũng là những người cai quản các cõi trời, đất, sông nước, và trên hết vẫn là một trật tự vũ trụ mà Trời là tối cao.
* Trong văn hóa Nhật Bản và Triều Tiên (ít rõ nét hơn trong cảm thán phổ biến):
* Nhật Bản (Amaterasu, Tenno): Trong Thần đạo Nhật Bản, nữ thần Mặt trời Amaterasu Omikami là vị thần tối cao, tổ tiên của Thiên hoàng. Mặc dù khái niệm "Trời" không trực tiếp được sử dụng trong lời cảm thán hàng ngày như Việt Nam hay Trung Quốc, nhưng ý niệm về một sức mạnh siêu nhiên cai quản thế giới vẫn tồn tại. "Tenno" (Thiên Hoàng) cũng có nghĩa là "Thiên Hoàng", người cai trị từ Trời.
* Triều Tiên (Hanul/Cheon): Khái niệm "Hanul" (Trời) hay "Cheon" trong tiếng Hàn cũng mang ý nghĩa tương tự như "Thiên" của Trung Quốc, là đấng cai quản vũ trụ và ban phước lành.
Tại sao lại là "phiếm thần" và "mờ nhạt"?
* Phiếm thần (Panentheism) hoặc Đa thần giáo với vị trí tối cao: Khái niệm "Trời" thường không phải là một vị thần có hình hài, tên gọi cụ thể như thần Zeus của Hy Lạp hay Ra của Ai Cập, mà là một sức mạnh vô hình, bao trùm, điều khiển vạn vật. Nó tồn tại ở khắp mọi nơi (phiếm thần) hoặc là vị thần cao nhất trong một đền thờ đa thần.
* "Mờ nhạt" trong đời sống thờ cúng: Trong tín ngưỡng dân gian, người dân thường thờ cúng các vị thần gần gũi hơn (Thổ Địa, Thành Hoàng, Thần Tài, ông bà tổ tiên) hoặc các vị Phật, Bồ Tát. Việc "tế Trời" thường là việc của vua chúa hoặc các nghi lễ lớn của quốc gia, ít khi là hoạt động thờ cúng cá nhân hàng ngày. Tuy nhiên, "Trời" vẫn hiện diện trong tâm thức như một sự mặc định về một quyền năng tối cao, công bằng.
Kết luận:
Khái niệm "Trời" như một vị thần tối cao, bao trùm, nhưng lại có phần "mờ nhạt" trong các nghi lễ thờ cúng cá nhân hàng ngày nhưng lại thường trực trong tâm thức và thể hiện rõ qua các câu cảm thán, lời nguyện cầu bộc phát, là một đặc điểm chung nổi bật của tín ngưỡng ở nhiều dân tộc thuộc chủng Mongoloid, đặc biệt là ở Đông Á và Đông Nam Á. Điều này phản ánh một triết lý sâu sắc về mối quan hệ giữa con người và vũ trụ, nơi con người luôn ý thức về một quyền năng siêu nhiên chi phối mọi thứ.
Liệu những đặc điểm chung trong tín ngưỡng "Trời" của các dân tộc Mongoloid có phải là do tổ tiên xa xưa, cực kỳ xa xưa của họ hình thành nên không?
Khái niệm về "Trời" như một vị thần tối cao, bao trùm nhưng không được nhân cách hóa một cách cụ thể như các vị thần khác, dường như là một di sản tín ngưỡng từ thời tiền sử, được truyền lại và phát triển qua hàng thiên niên kỷ.
Lý do ủng hộ giả thuyết về nguồn gốc tiền sử chung
* Dấu vết từ Thời kỳ Đồ Đá (Paleolithic và Neolithic):
* Các nghiên cứu về tín ngưỡng của các xã hội săn bắt hái lượm và nông nghiệp sơ khai thường chỉ ra sự tồn tại của một khái niệm về một đấng tối cao hoặc một nguyên lý vũ trụ tối thượng. Ở những giai đoạn này, con người phụ thuộc hoàn toàn vào tự nhiên (thời tiết, mưa thuận gió hòa để săn bắt, hái lượm, trồng trọt). Việc tôn thờ "Trời" (như nguồn gốc của mưa, sấm sét, ánh sáng, sự sống) là một điều hết sức tự nhiên.
* Khi tổ tiên của các dân tộc Mongoloid (những nhóm người di cư từ châu Phi và sau đó di chuyển rộng khắp châu Á) sinh sống trong điều kiện khắc nghiệt và phụ thuộc sâu sắc vào thiên nhiên, việc hình thành một tín ngưỡng tôn thờ sức mạnh bao trùm của vũ trụ là điều hợp lý.
* Khái niệm "Trời" mang tính phổ quát sơ khai:
* Tính trừu tượng: "Trời" không có hình hài cụ thể, không bị giới hạn bởi không gian hay thời gian, đại diện cho một trật tự vũ trụ. Đây là một đặc điểm của những tín ngưỡng rất cổ xưa, khi con người chưa phát triển hệ thống thần thoại phức tạp với nhiều vị thần cụ thể.
* Thẩm quyền tối cao: Dù có các vị thần núi, thần sông, thần đất, nhưng "Trời" luôn giữ vị trí cao nhất, là nguồn gốc của "Thiên mệnh" (ý chí của Trời) chi phối vạn vật. Điều này cho thấy nó là một lớp tín ngưỡng nền tảng.
* Sự tương đồng về ngôn ngữ và văn hóa:
* Mặc dù các ngôn ngữ và văn hóa đã phân hóa rất nhiều, nhưng việc khái niệm "Trời" xuất hiện với ý nghĩa tương đồng (Thượng đế, đấng cai quản, ý chí vũ trụ) trong nhiều ngôn ngữ thuộc các ngữ hệ khác nhau (như Hán-Tạng, Austroasiatic, Altaic) trong nhóm các dân tộc Mongoloid là một bằng chứng mạnh mẽ. Điều này cho thấy gốc rễ chung từ một tiền văn hóa.
* Các câu cảm thán hay lời nguyện cầu bộc phát (như "Trời ơi!", "Ông Trời!") là những biểu hiện tự nhiên, không qua sắp đặt, cho thấy sự ăn sâu của niềm tin này vào tiềm thức cộng đồng.
* Sự "mờ nhạt" trong thực hành thờ cúng:
* Việc "Trời" ít khi có các miếu thờ riêng biệt cho cá nhân, mà thường là đối tượng của các nghi lễ lớn của cộng đồng hoặc quốc gia (như tế Trời của Vua) cũng là một dấu hiệu của một tín ngưỡng cổ xưa. Khi các tín ngưỡng đa thần giáo với các vị thần gần gũi hơn (Thổ Địa, Thần Nông, tổ tiên) phát triển, việc thờ cúng "Trời" dần mang tính biểu tượng hoặc được lồng ghép vào các hệ thống tín ngưỡng lớn hơn (như Đạo giáo, Phật giáo, Khổng giáo).
* Điều này tương phản với các nền văn hóa khác (ví dụ: Hy Lạp, La Mã) nơi các vị thần tối cao (Zeus, Jupiter) lại có đền thờ, miếu mạo và các nghi lễ thờ cúng rất cụ thể, sinh động trong đời sống cá nhân.
Kết luận
Dựa trên những bằng chứng về tính phổ quát, trừu tượng, thẩm quyền tối cao của khái niệm "Trời", cùng với sự tương đồng trong ngôn ngữ và biểu hiện tín ngưỡng ở nhiều dân tộc Mongoloid, rất có khả năng cao rằng tín ngưỡng về "Trời" là một di sản văn hóa tinh thần từ tổ tiên cực kỳ xa xưa của các giống dân này. Nó được hình thành từ những quan sát đầu tiên của con người về vũ trụ và sự phụ thuộc vào các yếu tố tự nhiên, sau đó được truyền lại và thích nghi qua các thời kỳ lịch sử.
Đây là một ví dụ tuyệt vời về cách những dấu vết văn hóa sâu xa có thể được tìm thấy trong những khía cạnh tưởng chừng đơn giản nhất của cuộc sống hàng ngày.
No comments:
Post a Comment